Deze zomer werd de waarschuwingsfase van het ozon- en hitteplan 2 keer geactiveerd, waarbij gelijktijdig ook de COVID-19 epidemie heerste in ons land.

Tijdens lange periodes van hittegolven (of net daarna) wordt een overmatige sterfte* verwacht. Sciensano, het Belgische gezondheidsinstituut, registreerde dan ook een aanzienlijk aantal bijkomende sterfgevallen tijdens de hittegolf van augustus.

Warmteplan al 2 keer geactiveerd

Deze zomer werd de waarschuwingsfase van het ozon- en hitteplan al 2 keer geactiveerd:

de eerste keer van 23 tot en met 26 juni, waarbij de oversterfte beperkt bleef
de tweede keer van 2 tot en met 17 augustus, met een aanzienlijk aantal bijkomende sterfgevallen.

Alarmfase warmteplan voor de eerste keer geactiveerd in augustus 2020
De waarschuwingsfase van het ozon-en hitteplan werd voor de 2de keer geactiveerd van 2 tot en met 17 augustus. De eigenlijke periode van hoge temperaturen begon op 5 augustus, toen de maximale voorspelde temperatuur boven de 28°C lag.

De alarmfase van het ozon-en hitteplan werd voor het eerst deze zomer gedurende 5 dagen van 8 tot 12 augustus geactiveerd. Tot 18 augustus waren er in Ukkel:

8 dagen met maximumtemperaturen boven 30°C en 3 nachten met minimumtemperaturen boven 20°C

9 dagen met ozonconcentraties van meer dan 100 g/m³ over het hele land (hoogste 8-uurgemiddelde), en hoge PM2,5-concentraties rond de 27 µg/m³ gedurende 1 dag in Vlaanderen en 1 dag in Brussel

er werden geen gemiddelde PM10-concentraties waargenomen van meer dan 50 µg/m³ (24-uursgemiddelde) over het hele land.

Een aanzienlijk aantal extra sterfgevallen in augustus 2020

"Van 12 tot en met 14 augustus telden we meer dan 400 overlijdens per dag, met een piek op donderdag 13 augustus (488 overlijdens). In alle regio's en leeftijdsgroepen werden enkele dagen van overmatige sterfte waargenomen", zegt Nathalie Bossuyt, onderzoekster bij Sciensano.

Buiten de waarschuwingsfase waren er op 19 en 20 augustus nog 2 dagen met oversterfte als gevolg van een verdere stijging van de temperatuur en het ozongehalte.

Tijdens lange periodes van hittegolven (of net daarna) wordt een overmatige sterfte verwachtIn en vlak na de 2de warmteperiode (5 tot en met 20 augustus) werd in België een aanzienlijke oversterfte vastgesteld (+34,8% of 1.460 bijkomende sterfgevallen, bovenop de verwachte 4.198 sterfgevallen) in alle leeftijdsgroepen van de bevolking, maar vooral in de groep van personen ouder dan 65 jaar (742 bijkomende sterfgevallen in de leeftijdsgroep ouder dan 85 jaar en 600 bijkomende sterfgevallen in de leeftijdsgroep van 65-84 jaar).

Het is echter nog iets te vroeg om conclusies te trekken over het totaal aantal overlijdens tijdens de volledige zomer van 2020. Bovendien beschikt Sciensano nog niet over de specifieke doodsoorzaken, waardoor het niet mogelijk is om te bepalen wat nu precies de oversterfte heeft veroorzaakt.

Kunnen we deze warmteperiodes vergelijken met die in de zomer van 2003 of 2006?
"Zowel tijdens de hitteperioden van deze zomer als in die van voorbije zomers werden recordtemperaturen genoteerd. Toch blijft het heel moeilijk om hitteperioden met elkaar te vergelijken, omdat de omstandigheden sterk kunnen verschillen", verklaart Nathalie Bossuyt.

We kunnen wel zeggen dat het aantal extra sterfgevallen als gevolg van de hittegolf in augustus 2020 hoger is dan de schattingen van de hittegolf van augustus 2003 (23,8% of 711 extra sterfgevallen bovenop de verwachte 2.990 sterfgevallen van 2-13/08/2003) of juli 2006 (29,2% of 1.130 extra sterfgevallen bovenop de verwachte 3.868 sterfgevallen van 16-31/07/2006).

Overlijdens met COVID-19

Tijdens de hittegolf bleef het aantal nieuwe ziekenhuisopnames voor COVID-19 toenemen. De stijging van COVID-19-gerelateerde sterfgevallen bleef echter beperkt tijdens en enkele dagen na de hittegolf.

Het aantal sterfgevallen met COVID-19 blijft eveneens beperkt in vergelijking met oversterfte. In deze periode registreerde Sciensano namelijk 128 sterfgevallen met COVID-19, waarvan 57% in een woonzorgcentrum woonde:

63% van deze sterfgevallen vond plaats in ziekenhuizen
37% overleed in verpleeghuizen
1% overleed thuis.

"Het is onmogelijk om te weten of mensen die door andere oorzaken stierven tijdens de hittegolf, voordien al COVID-19 hadden gehad, wat ze kwetsbaarder kan maken voor hoge ozonconcentraties. Hoe dan ook, was deze hitteperiode uitzonderlijk intens en lang. Wetende dat hitte en ozon in de zomer belangrijke risicofactoren blijven, kan hun impact niet worden geminimaliseerd", zegt Nathalie Bossuyt.

Vooral oudere mensen zijn gevoelig voor hitte

Mensen boven de 65 jaar zijn bijzonder kwetsbaar voor hittegolven. Ze zijn vatbaarder voor:

cardiovasculaire problemen
chronische ziekten
uitdroging
irritatie van de luchtwegen.

Ouderen voelen minder warmte en dorst door minder efficiënte informatieverwerking door hun hersenen. Bovendien werkt het zweetverdampingsmechanisme dat het lichaam koel houdt, bij oudere mensen minder goed door de veroudering van hun zweetklieren.

Toch opletten bij hoge temperaturen of ozonpieken
Ondanks de uitgebreide hitteplannen deze zomer, zien we tijdens warmteperioden toch nog oversterfte. Sciensano benadrukt voor de komende zomer alvast dat het belangrijk blijft om zich goed te beschermen tegen de hitte. Volg hiervoor de aanbevelingen van uw regio:

Vlaanderen: Zorg en Gezondheid
Brussel: Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie

Meer informatie over de luchtkwaliteit vindt u op www.irceline.be

Meer info over mortaliteitsmonitoring in België (Be-MOMO)(externe link)

*Oversterfte: als er meer mensen sterven dan verwacht

Op basis van voorgaande jaren kunnen we inschatten hoeveel mensen er in de zomer zullen sterven (de zogenaamde verwachte sterfgevallen). Als er in werkelijkheid meer mensen sterven dan verwacht, hebben we het over overmatige sterfte of extra sterfgevallen. Deze extra sterfgevallen treden vaak op tijdens (of 1 tot 3 dagen na) hitteperiodes of dagen met hoge ozonconcentraties.