Een jaar na zijn opening pakt het Art Center Hugo Voeten aan de Vennen uit met een tweede tentoonstelling. Het Art Center dompelt het publiek onder in het duistere universum van Francisco de Goya, enfant terrible van de Spaanse Romantiek. Niet alleen in het schilderen blonk hij uit maar hij ontpopte zich ook als een meester-prentenmaker.
GOYA in het Art Center Hugo Voeten Vennen Herentals
47 prenten uit een privé-collectie worden tentoongesteld in Herentals. De klemtoon ligt daarbij op zijn laatste grote etsenreeks: Los Proverbios, waarin de kunstenaar ons op een meesterlijke manier confronteert met zijn ideeën over de absurditeit van het leven. In een Bruegheliaanse fantasiewereld uit hij zijn bijtende kritiek op de hypocriete maatschappij. De ‘Spreekwoorden’ worden aangevuld met werk uit zijn andere reeksen: Los Capricios, Desastres de la Guerra en La Tauromaquia.
Goya, de eerste ‘Moderne kunstenaar’, wordt terecht ‘de peetvader van het Expressionisme en Surrealisme’ genoemd, en dat blijkt overvloedig in deze boeiende en confronterende tentoonstelling.
Praktische info:
‘Goya – Los Proverbios’ is te bezoeken in het Art Center Hugo Voeten van 2 mei tot en met 29 juni 2013, en dit van woensdagnamiddag tot zaterdagnamiddag tussen 13.30 en 17.00 u. Tijdens het Hemelvaartweekend van 9 tot 12 mei is het Art Center gesloten. De toegangsprijs bedraagt 5 EUR, of 3 EUR voor 65+ of 21- (of studentenkaart).
Het Art Center Hugo Voeten kan bovendien volledig bezocht worden elke eerste zondag van de maand, via de maandelijkse rondleidingen om 10.30 en 14.00 uur, waarvoor geen reservatie nodig is. Ook groepen blijven – na afspraak – steeds welkom. Meer info op www.artcenter.hugovoeten.org.
Art Center Hugo Voeten - Vennen 23, Herentals, Tel. +32 475 555 125 - www.artcenter.hugovoeten.org
GOYA (1746 – 1828) Los Proverbios Goya, enfant terrible van de Spaanse Romantiek
De Romantiek, één der grootste culturele stromingen uit de tweede helft van de achttiende en eerste helft van de negentiende eeuw, was een reactie op de Verlichting. Niet de ratio of het verstand maar de emotie gaf de toon aan.
De revolutionaire slogan: ‘Vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid’ bleek voor velen nog steeds ijdele hoop. Troost voor de onvrede werd onder meer gezocht in de natuur of de hartstochtelijke heldenverering. Academische regels konden de kunstenaars niet langer weerhouden van bijtende kritiek op de huichelachtige maatschappij.
Op 30 maart 1746 zag Francisco José de Goya y Lucientes, de belangrijkste schilder en graveur van de Spaanse 18de eeuw, het levenslicht in Fuendetodos, bij Zaragoza. Hij werd hofschilder in Madrid en stierf in Bordeaux op 16 april 1828.
De Nieuwe Tijd waarin de kunstenaar zich vrijer kon uiten en de persoonlijke tragedies van een verscheurd man zijn bepalend geweest voor dit uitzonderlijke talent.
Goya, intrigerend schilder en tekenaar
Kartons voor de Koninklijke Tapijtfabriek en portretten van de Spaanse adel, zelfs met een ironische ondertoon, bezorgden hem zijn eerste successen. Zijn werken sloten aan bij de Spaanse versie van de Rococo, bucolische, allegorische en mythologische taferelen, in een hel coloriet.
Goya, bon vivant, genoot van de blijheid van het leven.
Helaas keerde het tij en na een aantal persoonlijke tegenslagen veranderde de glimlach in zijn oeuvre in een grimas.
Door een mysterieuze ziekte werd Goya doof op 47jarige leeftijd.
Goya werd een eenzaam, verbitterd mens. Zijn persoonlijke drama, de ineenstorting van de samenleving, de crisis van de morele waarden en de twijfel in de godsdienst eisten hun tol. Bizarre, morbide onderwerpen en angstaanjagende wezens weerspiegelden de gemoedstoestand van de kunstenaar.
In 1819 trok Goya zich terug in zijn Quinta del Sordo (Huis van de Doveman), op het platte land, in de buurt van Madrid. Zijn getormenteerde geest brak los op de muren met veertien Pinturas negras (zwarte schilderingen) met ziekelijke, angstaanjagende taferelen.
Er kwam iets duisters in Goya, een woede , een wildheid die een gevolg was van de tijdsgeest en persoonlijke tragedies.
De donkere kleuren kregen een emotionele geladenheid en het licht werd een dramatisch element. De starre composities werden doorbroken. De kunstenaar bekeek de wereld op een subjectieve, emotionele manier, zonder academische regels. Dát was Romantiek.
Goya, de meester-prentenmaker
Gekluisterd aan zijn bed, geen kracht meer om te schilderen, maakte hij zijn eerste grafisch werk.
De verschillende technieken die Goya toepaste in de grafiek zijn zo complex dat ze nog steeds onderwerp zijn van onderzoek.
In Vier grote grafische series maakte de meester zijn kritiek op de sociale, politieke en religieuze huichelarij van die tijd duidelijk: Los Capricios (1799), Desastres de la Guerra (vanaf 1810), La Tauromaquia (1816) en Los Disparates of Los Proverbios (1864,1877).
Los Capricios (De Grillen).
De huichelarij van het ‘Zwarte Spanje’ wordt hierin uitgebeeld, alsook de corruptie van de katholieke kerk, het bijgeloof in hekserij, de arrogantie van de Spaanse adel, liefde en prostitutie.
Deze 80 aquatint etsen maakten Goya bekend buiten Spanje.
Desastres de la Guerra (De Verschrikkingen van de Oorlog)
In de schokkende oorlog van Goya komen geen helden voor of roem, enkel dood, verminking, verscheurende pijn en vernedering.
La Tauromaquia (Stierengevechten)
Deze serie toont op schitterende wijze de passie die Goya had voor de stierengevechten en biedt een soort historisch overzicht van deze typisch Spaanse traditie.
De tentoonstelling haalt ons binnen in de hallucinante wereld die Goya creëerde in zijn laatste serie: Los Disparates (Onzin) of Los Proverbios (Spreekwoorden). De werken zijn afkomstig van een privé verzameling. Waarschijnlijk maakte Goya deze etsen in aquatint onmiddellijk na La Tauromaquia -in de jaren 1819 tot 1823- omdat de koperplaten overeenkomen. Oorlog met de Fransen en de repressieve maatregelingen van de Spaanse koning verklaren waarschijnlijk waarom de prenten pas werden uitgegeven na zijn dood. De Academia van San Fernando in Madrid publiceerde in 1864, 36 jaar na zijn dood, 18 etsen.
Het Franse kunstmagazine L’Art gaf voor het eerst vier andere van dezelfde grootte uit in 1877. Naar alle waarschijnlijkheid behoorden al deze 22 werken tot dezelfde reeks en is deze zelfs niet compleet. Deze serie kwam tot stand op latere leeftijd en is het moeilijkst te interpreteren, temeer omdat er geen teksten bijstaan. Toch zouden de prenten refereren aan bekende spreuken uit die tijd, vandaar de naamsverandering van Los Disparates (de Dwaasheden) in Los Proverbios (de Spreekwoorden).
In een Bruegheliaanse fantasiewereld volgen seksueel getinte visioenen en beelden van geweld elkaar op. Ook het heersend regime ontsnapt niet aan de kritiek. Goya neemt ons mee in zijn vreselijke depressie, zijn ideeën over de absurditeit van het leven, de krachten van het kwaad, de triomf van de ouderdom, het lijden en de dood.
Al is een rode draad moeilijk te trekken, één thema is sterk aanwezig, namelijk het thema van een rijke imaginaire wereld, gerelateerd aan de nacht en Carnaval. Carnaval werd gevierd in heel Europa in de zeven dagen voor de Vasten. Het is nog steeds een eetfestijn en ook, en vooral, een omkeringsritueel. De maatschappelijke rollen worden immers omgedraaid en normen over gewenst gedrag zijn niet aan de orde.
Het hypocriete contrast tussen deze excessen en de boetedoening van de nakende Vasten fascineerde Goya. Frivoliteit vindt men bijvoorbeeld terug in prent nr.1 : Vrouwelijke Dwaasheid, waar een groep vrouwen op een speelse manier poppen in de lucht gooien met een laken.
Wulps gedrag was schering en inslag met Carnaval. Een voorbeeld hiervan is nr.11: De ontvoering met het paard. Een teugelloos paard grijpt een vrouw vast en op de achtergrond verdwijnt een andere vrouw met ongerijmde passie in de muil van een monster.
De Proverbios waren zeker bedoeld om de beschouwer te doen nadenken over dwaasheid, huwelijk, lust, ouderdom en dood.
Als grote voorbeeld van de Romantiek wilde Goya de mensheid ‘de verandering’ laten zien die de Verlichting had beloofd en die nog steeds op zich liet wachten.
Op de vraag wat het verschil is tussen Classicisme en Romantiek antwoordde Goethe destijds: “Classicisme is gezond. Romantiek is ziek”.
Waren Jeroen Bosch en Pieter Brueghel dan ook ziek wanneer zij soms op schokkende wijze hun volk confronteerden met het dwaze menselijk gedrag van hun tijd? Waren zij niet eerder moralisten die door bijtende kritiek de ogen van het volk wilden openen?
Goya ontpopte zich als één van de grootste prentenmakers van alle tijden, zowel technisch als inhoudelijk. Velen beschouwen hem als de ‘eerst moderne kunstenaar’ en zelfs voorloper van Expressionisme en Surrealisme. Goya stierf in Bordeaux, in vrijwillige ballingschap na zijn wisselende politieke sympathieën. Hij werd 82 jaar.
