Onderzoekers van de KU Leuven hebben voor het eerst kunnen vaststellen hoe magnetische golven aan de basis liggen van het feit dat de atmosfeer rond de zon, de corona, veel warmer is dan de zon zelf. Dat vraagstuk houdt wetenschappers al meer dan 70 jaar bezig.

Met de zon is er iets vreemds aan de hand: stel dat je weggaat van een vuur, en het kouder en kouder krijgt, tot je plotseling compleet verschroeit. Dat is in essentie wat er gebeurt op de zon: het oppervlak van de zon, de fotosfeer, is zo'n 6.000 Kelvin warm. Het koelste deel van de zon is een laag zo'n 500 kilometer van het oppervlak, waar het zo'n 4.100 Kelvin is.

Als je dan verder weg gaat van de zon, kom je in de chromosfeer, een laag van 2.000 kilometer, waar de temperatuur toeneemt met de hoogte en zo'n 20.000 Kelvin bereikt aan de bovenkant. Na de chromosfeer is er een smalle overgangszone van zo'n 200 km breed, waar de temperatuur snel oploopt tot 1.000.000 Kelvin.

Zonnewinden veroorzaken onder meer het noorderlicht

Daarna volgt de corona, wat we vanop de aarde kunnen zien bij een zonsverduistering. In de corona ontstaan zonnewinden en zonnestormen, die het "weer" in de ruimte bepalen. De corona heeft daarmee een grote invloed op onze gps en telecommunicatie via satelliet.

De corona is veel groter dan de zon zelf, en strekt zich uit tot zo'n 20 keer de straal van de zon. In de corona ligt de gemiddelde temperatuur tussen 1.000.000 en 2.000.000 Kelvin, en er zijn gebieden waar de temperatuur kan oplopen tot tussen 8.000.000 en 20.000.000 Kelvin. Dat is dus veel warmer dan de zon zelf en het was lang een raadsel hoe dat kwam.

In de jaren 70 werd voor het eerst theoretisch voorgesteld dat de opwarming veroorzaakt zou kunnen worden door "resonante absorptie", een fenomeen waar zijwaartse magnetische golven omgezet worden in lokale draaiende magnetische golven. Dat veroorzaakt veel wrijving waardoor de golven afgeremd worden en er hitte vrijkomt.
Zijwaartse golven

"Het kolkende oppervlak van de zon lanceert zijwaartse magnetische golven in de corona. Deze golven kan je vergelijken met de golven in de rok van een danseres", legt professor plasma-astrofysica Tom Van Doorsselaere van de Katholieke Universiteit Leuven uit.

"De danseres wiegt met haar heupen en de rok maakt golven. De golven in de rok worden aangedreven door de heupbeweging, waardoor er een kleine vertraging zit op de golven. Zo ook met de zijwaartse magnetische golven rond de zon: ze zijn iets trager dan de beweging van het kolkende oppervlak. Deze vertraging in de magnetische golven zorgt ervoor dat de zijwaartse golven, naarmate ze verder uitdijen, worden omgezet in lokale draaiende golven."

Het zijn deze draaiende magnetische golven in de zonne-atmosfeer die de onderzoekers voor het eerst hebben kunnen observeren met behulp van de Japanse satelliet Hinode en de Amerikaanse satelliet IRIS.

De onderzoekers van de KU Leuven werkten voor de observatie samen met collega's uit Japan en de Verenigde Staten. (KUL) foto NASA.